“Соёл урлагийн алтан үеийнхэн”

За, бас нэг шинэ ном танилцуулна аа.
2009 онд блогтоо "Монгол ардын урлагт хээ угалз гол байртай" гэсэн бичлэг оруулж байж билээ. Уншиж үзээгүй нэг нь сонирхвол тэнд бий. http://soronzon.blogspot.com/2009/09/blog-post_24.html

“Монгол ардын хээ угалз” номоо энэ жил 6 дахь удаагаа хэвлүүлсэн зураач Б.Болд бас нэг шинэ ном “өлгийдөж” авсан ажээ. Шинэ гэж ч хэлж болохгүй юм байнаа. 2002 онд анх хэвлүүлж байсан номоо нэмж сайжруулаад олон ховор сонин зургаар чимэглэж хэвлүүлсэн юм байна. Би урлаг судлаач биш болохоор түүний номын сайн муу болсон талаар хэлэх үг алга. Лав л анхных нь хэвлэлийг мэргэжлийн урлаг судлаачид зохиол бүтээлдээ иш татан ашигласан байхыг олонтаа харж байсан. Тухайлбал, Н.Ганхуяг “Монголын театрын нэвтэрхий толь”, Х.Зандраабайдий “Монголын зохиолчдын лавлах”, Д.Цэдмаа, Ц.Амаржаргал “Соёл урлагийн алдартнууд” зэрэг олон бүтээлд иш татсан байсныг мэдэх юм. Эзнээс нь авсан албан ёсны зөвшөөрлийн дагуу номоос нь блогтоо бяцхан иш татан оруулж байна.




Жамьянгийн ЧУЛУУН (1928-1996). Үндэсний хөгжмийн урлагийн нэрт зүтгэлтэн. Монгол Улсын Ардын жүжигчин (1971). Төрийн шагналт (1966). Нэрт хөгжмийн удирдаач, хийлч.

...1939 оны намар ЗХУ-аас мэргэжилтэн Б.Смирнов Монголд ирж, үндэсний хөгжимд нот тогтоож өгч, Б.Дамдинсүрэн, Э.Чойдог, Ж.Чулуун, Ц.Намсрайжав нараар театрын ардын найрал хөгжмийн анхны хамтлагийг бүрдүүлж, 1941 онд “Шарай голын гурван хаан”, “Учиртай гурван толгой”, “Ийм нэгэн хаан байжээ” зэрэг хөгжимт драмын жүжгүүд тоглож эхэлсэн юм.

Ж.Чулуун 1942 онд анх хийл хөгжим барьж сурч, 1943 онд Буриадын театр манайд зочлоход Н.И.Моторинд түр шавь орж, хийл хөгжмийг хэрхэн зөв эзэмших талаар заалгажээ. 1944 онд “Цогт тайж” киноны хөгжмийн бичлэг хийхэд тэрбээр хийл, ёочин, цохивор дөрвөн төрлийн хөгжмийн зэмсгээр хөгжимдөж оролцсон ажээ. 1947 онд Төв театрт мэргэжилтэн А.В.Белоусов ирж, симфони хөгжмийг найруулан тоглуулах гэхчилэн хөгжмийн зохиолчийн анхны мэдэгдэхүүнийг Ж.Чулуун, Э.Чойдог, Ц.Намсрайжав нарт зааж өгсөн гэдэг.

...Тэрбээр ДЗО-ны I-IV их наадамд гоцлол хийлчээр оролцож, тус бүрээс нь диплом, медалиар шагнуулж, үндэсний хөгжмийн соёлыг гадаадад сурталчилж явжээ. Өөрөө анх удаа ардын хоёр дууны найруулга хийлд зориулан бичсэнээ 1951 онд Берлиний ДЗО-ны их наадамд тоглон үзэгчдээс өндөр үнэлэлт авчээ.

...Тэрбээр “Бахчисарайн оргилуурт булаг” (1956) бүжгэн жүжгийг анх удаа удирдсанаас хойш “Евгений Онегин” (1963), “Үнэн”, “Хөхөө Намжил”, “Шарай голын гурван хаан” (1961), “Лусын дагина” (1964), “Октябрь” (1967), “Фауст”, “Алеко” (1969), “Шивээ Хиагт” (1971), “Игорь ван” (1972), “Мартагдашгүй 42 хоног” (1974), “Нүүдлийн замд” (1984), “Риголетто” (1986) зэрэг 16 дуурь удирдсанаас гадна “Ганхуяг”, “Шурале” (1956), “Шарилжан дундах цэцэг” (1964), “Мөнх нөхөрлөл” (1968), “Найз залуус” (1970), “Дон Кихот” (1971), “Үнсгэлжин” (1972), “Хунт нуур” (1975), “Испани бүжгийн цоморлиг” (1977), “Мөнгөн залаа” (1979), “Спартак” (1984) зэрэг 14 бүжгэн жүжгийн хөгжмийг тайзнаа амилуулжээ.

...Тэрбээр “Алтан соёмбын дуулал” (1975), “Хонины найр” (1976), “Давааны цаана даваа” (1977), “Тойрох хуудас” (1979), “Гул Аранжин” (1980), “Саруул талын ерөөл” (1984), “Харуул занги” (1986), “Хэцүү даалгавар” (1988), “Цөвүүн цагийн Богд” (1992), “Учрах тавилан” (1993), “Бурхны ерөөлөөр” (1994) зэрэг уран сайхны киноны хөгжим зохиосноос гадна “Ард Аюуш” (1984), “Мандухай цэцэн хатан” (1988), “Мөнх тэнгэрийн хүчин дор” (1992) зэрэг киноны хөгжмийн удирдаачаар ажилласан билээ.

За, бараг номыг нь хуулах нь шиг байна. Больё. Харин хөгжим сонсоцгооё.
Би Ж.Чулуун гуайн “Уран хас” бүжгэн жүжгийн хөгжимд нь дуртай. Та гэсэн миний адил биз гэж бодоод энэ сайхан яруу тунгалаг аяыг санал болгож байна.