Бира докторын бодлын хураангуй

Сүүлийн хэд хоног сэтгүүлч Д.Хатанбаатарын “Хувь заяаны солбилцол” номыг дахин дахин уншлаа. “Дэлхийд олбог суудалтай эрдэмтэн” Ш.Бирагийн амьдрал, уран бүтээлийн тухай өгүүлсэн энэ хөрөг нийтлэлийн номын мөр бүхэн нь надад санаж сэрэхийн ухаан хайрласан гэвэл хэтрүүлсэн болохгүй байх. Хувь хүний амьдралдаа мөрдөх зөв хэвшил дадал, залуу эрдэмтдийн баримтлавал зохих ёс зүй, гадаад хэлийг төрөлх хэл шигээ сурч эзэмшихийн нууц, эрдэм номын мөр хөөхийн ач холбогдол зэрэг олон зүйлийн талаарх буурал академичийн бодлын хураангуй энэ номд цогцолжээ. “Дуулсныг хураавал далай” гэдэг. Олж мэдсэнээ олонтойгоо хуваалцах шиг сайхан зүйл юу байх билээ. Наашаа сууцгаа, найзуудаа.

…Бидний өвөг дээдэс бол үе дамжсан нүүдэлчид. Тиймээс тэдний хувьд намтраа бичих, хойч үедээ үлдээх гэх мэтийн ойлголт бараг байгаагүй. Ийм зан, заншил төдийлөн залгамжлагдаагүй. Намтар гэдэг уг сурвалжаараа түвэд үг, том ухагдахуун. Уугуул утга нь Буддагийн гүн ухааны ойлголттой холбоотой. Эрт урьдын цагт голдуу эрдэмтэй лам, хутагт, хувилгаад, дээдэст хамаатай байсан нь түүх бичлэгээс харагддаг юм. Тэдний л намтрыг бичдэг байжээ. Үүнийг би ертөнцийн сайн муу үйлсийн хүлээсээс тасраад оюун санааны дээд гэгээрэлд хүрсэн хүний номын үйл амьдралын товчооныг бичиж үлдээж буй хэрэг гэж ойлгоод байгаа юм. Гэтэл сүүлийн үед манайхан үүнийг гаднаас орж ирсэн орчин үеийн ойлголтоор нь шууд хүлээж аваад бараг өдөр тутмын “хэрэглээ” болгочихсон.

…Эрдэмтэн хүн оргилд гарлаа гэж хөөрдөггүй юм.

…Алив юманд муу санахгүй явахад сэтгэл амар байдаг. Сайн юманд садаа мундахгүй. Муу үйлийг сэтгэлийн тэнхээгээр ялна гэж байдаг.

…Би амьдралын сонин тойргоор явсан хүн. Энэ насны өндөрлөгөөс эргээд харахад намайг хар багаас минь хажуудаа авч асарч тэтгэсэн хүмүүсийн эрдэм мэдлэг, мөс чанар, амьдралын туршлага гээд олон зүйл миний зан төлөвшил, эрдмийн үйлст их тус болсон.

…Бага балчир насандаа олж авсан хүмүүжил, дадал, зуршил хүний тавиланд их нөлөөлдөг байх. Гандан хийдэд багаасаа шавилж суусан нь намайг ямар нэг хэмжээнд тэвчээртэй суух дадал зуршилтай болгосон. Ганданд сууж ном үзэх хатуу дэгтэй. Багш өдөржингөө ном уншаад суучихна. Завсарлана гэж байхгүй. Би гэрийн баруун хаяанд уншиж ойлгосон юмгүй хэрнээ нэг шоголтой ном бариад хөдлөхгүй сууна. Хоосон цээжлэж байгаа юм. Хааяа гадаална гэж шалтаглаж гараад ганц нэг чулуу шидсэн болж зугаацдагсан. Гэхдээ муу юм болоогүй ээ. Харин ч намайг суух, юм цээжлэх тэвчээртэй болгосон. Хожим нь гадаад хэл сурахад хэрэг болсон. Эрдмийн ажил хийхэд тэвчээр зааж сууж сурсан байх шаардлагатай. Тийм болохоор би тэр жилүүдээ талаар өнгөрсөн цаг хугацаа гэж боддоггүй.

…Эрдэмтэн хүн тэр тусмаа буурай улсын хүн гадаад хэлний өргөн мэдлэгтэй байх нь амжилт олохын нэг чухал үндэс. Гадаад хэлний мэдлэгтэй байж гэмээнэ дэлхийн шинжлэх ухааны арга барил, нээлт ололттой танилцана. Энэ үүднээс үзэхэд манай сургуулийн /Москвагийн Олон улсын харилцааны дээд сургууль/ надад олгосон хамгийн хэрэгтэй зүйл бол гадаад хэлний мэдлэг чадвар. Хэд хэдэн гадаад хэл мэдсэнээр би тэр үед хаалттай байсан өөр ертөнцтэй танилцах боломжтой болсон. Манай сургуульд олон жилийн туршлагатай багш нар хичээлээ сайн аргачлалаар заадаг байсан. Англи хэлний авиан зүй гэхэд үсэг бүрийн дуудлагыг хэдэн хоногоор тусгайлан заана. Англи үсэг бүрийг хэлний болон амны байршилтай холбон толь бариулж байгаад сургадаг байв. Дараа нь үсэг бүрийн дуудлагаар шүүлэг авна. Оросоос англи руу, англиас орос руу орчуулах дадлага их хийнэ. Бидэнд үнэхээр шилдэг багш нар хичээл зааж байв. Шалгалтаа ч хатуу авна. Одоо манайд англи хэл зааж байгааг харахаар зөв дуудлагыг хүний хэл, амны эрхтний онцлогтой нь холбож заахгүй байгаа нь ажиглагдах юм. Англи хэлний зөв дуудлага хэцүү. Манайхан англи хэлний дуудлага аялгууг муу анхаарах юм.

…Миний гол хөрөнгө гэвэл хураасан ном, судар, бичиг цаас. Хөрөнгө мөнгөө өв болгон хуваах гэж зовох юмгүй нь нэгэн бодлын зүгээр юм. Ном судар цуглуулж уншиж судлах таашаалтай ажил. Гэхдээ манай одоогийн нөхцөлд ашиг орлого муутай ажил юм даа. Харин надад азаар ном их ирдэг, олддог. Эрдэм шинжилгээний ховор ном цөөнгүй байгаа. Монгол орон хаалттай байсан үед ном л миний нүдийг нээж өдий зэрэгт хүргэсэн. Тийм болохоор би хүүхдүүдээ их уншдаг боловсролтой, мэдлэгтэй хүмүүс байгаасай л гэж хүсдэг. Эрхэм баян эрдэм гэдгээр сэтгэлээ тэтгэж явдаг даа.

…Эрдэм шинжилгээний ажилд зайлшгүй баримтлах зарчим байдаг. Шинжлэх ухаан баримт, мэдээнд тулгуурладаг. Тиймээс яагаачгүй байж онол дурдаж өөрийн хий санааг батлах гэх хэрэггүй. Хоёрт тухайн үеийнхэ үзэл суртал, улс төрийн бодлого, зорилго, бусдын таашаал, таалалд нийцүүлэхийг бодохгүй байх хэрэгтэй. Хэдийгээр миний залуу нас саад бэрхшээлтэй цагт өнгөрсөн ч энэ зарчмаас ухарч няцаж байгаагүй.

…Би бичсэнээ олон дахин хуулж өөрийгөө их зовоодог хүн. Юм бичнэ гэдэг тамын ажил. Гэхдээ санасан бодсоноо гүйцээгээд үр дүнг нь харж байхжаргал байдаг.

…Өнөөгийн зарим монголчууд эд, мөнгөнд дэндүү шунамхай болсонд санаа их зовдог, сэтгэл дундхан явдаг. Гэхдээ алсдаа хүмүүсийн амьдрах зорилго өөр болох биз дээ. Зөвхөн хар амиа бодож эд мөнгөнд хэт шунана гэдэг хүнийг хүн биш болгож байгаа нь тэр. Хүн баян байж болно. Гэхдээ зөв, сайн баян хүн буянтан байдаг гэдгийг манайхан бас давхар бодмоор байгаа юм. Хуучин цагт Монголд өглөгийн эзэд гэдэг буянтай баячууд их байсан. Тэд ядуу доорд хүмүүс, улс орондоо тусладаг байсан түүх бий. Гадаадын эрхэм баячуудын туршлага, сургамж ч байдаг. Нийгэмд зөвхөн ганцаараа юмуу хэсэг бүлгээрээ баян байна гэж байдагггүй. Хүн эцсийн бүлэгтээ нийгмийн хүч нөлөө, олны дэмээр баяждаг тул эргээд олон түмэндээ нийгэмдээ шууд ба шууд бусаар тусладаг байх учиртай юм даа.

…Би түвэд хэл сайн үзэж Монголын Буддагийн шашны түүх, монгол лам нарын түвэдээр бичсэн түүхийн зохиолуудыг судлах чиглэлээр ажиллаж шинэ юм сурч, өөр зүйл бүтээх хүсэл эрмэлзлэлтэй байсан. Ер нь бол судлаач хүн ажлынхаа сэдэв, чиглэлээ өөрөө олох хэрэгтэй. Тэгсэн нөхцөлд ямар ч бэрхшээлийг даваад амжилтанд хүрнэ. Өөрийнхөө сонгосон замаар яваад амжилтанд хүрэх шиг таашаалтай юм байхгүй.

Эх сурвалж: Д.Хатанбаатар “Хувь тавилангийн солбилцол”
УБ. 2008 он/Үргэлжлэл бий/