Friday, February 26, 2010

Гавьяат тамирчин Б.НАРАНБААТАР: Эгч ээ, мөнгө байхгүй, ЧимхчиХ


Алдарт Мэгдийн Хойлогдорж, Цэдэндамбын Нацагдорж, Буяндэлгэрийн Болд, Авирмэдийн Энхээ, Оюунбилэгийн Пүрэвбаатар нарыг залгамжилж дэлхийн аваргаас чөлөөт бөхийн төрлөөр хошой медаль хүртээд буй хүчтэн бол гавьяат тамирчин Баяраагийн НАРАНБААТАР бөлгөө. Түүний анхны үндсэн багш нь гавьяат дасгалжуулагч Хангайн Намшир бол УБИС-ийн оюутан байхаас нь ирээдүйтэй бөх болохыг нь таньж зах зээлийн хүнд үед зардал мөнгийг нь олж, гадаадад олон улсын тэмцээнүүдэд оролцуулж, Болгарын Дан Коловын нэрэмжит тэмцээний аварга болгож, дэлхийд таниулснаараа Б.Баттулга дасгалжуулагч мөнхийн гавьяатай.
Дэлхийн аваргаас 2005 онд хүрэл, 2007 онд мөнгөн медаль хүртэж, Монгол хэмээх нэгэн нэрийг ертөнцийн чихнээ олонтаа дуурсгаж яваа залуу гавьяат бага насаа ийн дурсах.


Нүүдлийн шувуу шиг л...

-Миний төрсөн газар Дорнодын Чойбалсан хот. Одоогийн Хэрлэн сум. Ээж минь Дорнодынх. Харин аав Төв аймгийнх. Хоёулаа эмч мэргэжилтэй. Гэсэн ч цэргийн газар ажилладаг болохоор тушаалаар ийш тийшээ олон нүүсэн. Намайг хоёр настайд хот руу шилжиж, Биокомбинатад ирснээ удалгүй Хөвсгөл рүү, тэндээсээ Төв аймаг руу, дараа нь Сэргэлэн сум руу, сүүлдээ Биодоо эргэн ирж тогтон суурьшсан. 1988 оноос хойш. Тэгэхээр бага нас минь нүүдлийн шувуу шиг л энд тэндгүй явж өнгөрсөн гэсэн үг.
Би хоёр эгч, нэг ахтай. Цэцэрлэгт явах нь явж байсан. Цэргийн ангийн хэдхээн хүүхдийн л хамт. Вагончикт. Сэргэлэнд байхад ойролцоох элсэн дээр очиж их тоглодог сон. Ах бид хоёр аавдаа загнуулан барин. Элс нураад дарагдчихвал яана гээд л. Дунд сургуульд би Төв аймгийн хоёрдугаар арван жил наян долоон онд шинээр ашиглалтад ороход элссэн. Долоон настайдаа. Тэндээсээ Хан-Уул дүүргийн 10 дугаар сургуульд ирж байв.
Аав залуудаа хөнгөн атлетикт муугүй байсан гэдэг. Түүнийг нь дууриасан уу, би багын л их хурдан гүйдэг байв. Хавар, намар сургуулийн спартакиадаар гүйлт, уртын харайлтад байр эзэлнэ. Мөн гар дээр суниахдаа хэнд ч мөчөөгөө өгөхгүй. Бөх гэхээсээ хөнгөнд л илүү. Гэхдээ бас барилдана. Ангийнхнаасаа нэг л хүүхдийг дийлэхгүй. Тэр нь одоо хөдөлгөөнт эргүүлийн газар ажиллаж байгаа.

Био руу олон удаа явган гүйсэн

-Хичээлийн хувьд жигд дээ. Тэрэнд, энэнд нь илүү сонирхолтой байсан гэлтгүй. Зургадугаар ангид байхдаа би каратэгийн секцэнд нэг хэсэг явсан юмдаг. Сүүлдээ сонирхол жаахан буураад гарчихсан. Тэгж байтал манай Энхтөр гэдэг найз бөхийн секцэнд орохыг санал болгосноор дагаж “Хөдөлмөр” нийгэмлэгийн Х.Намшир дасгалжуулагч дээр ирж байв.
Эндээс л миний бөхийн гараа эхэлсэн. Анх нэг их шалгаж барьсан юм байхгүй ээ. Сонирхлын дагуу л. Хичээлээ тараад хотод ирж 15-17 цагийн хооронд бэлтгэлээ хийнэ. Биднийг тарангуут залгуулаад томчуудын бэлтгэл эхэлнэ. Тэдний бэлтгэлээ хийхийг харах нэн сайхан. Хүсэхэд хясах гэгчээр багш нар хөөгөөд байлгахгүй. Хааяа үлд үлд гэхэд нь бөөн баяр. Гэвч тэнд байгаад байж чадахгүй. Сайндаа л 20-30 минут харна. Био руу явах унаагүй болчихдог болохоор аргагүйн эрхэнд явахаас яалтай.
Томчуудын бэлтгэл хийхийг жаал харчихаад автобусанд чихэлдэн чихэлдэн суугаад Нисэх ороход цаашаа явах унаа байхгүй. Бүгд зогсчихсон байна. Тэгэхээр нь яахав, өвлийн хүйтэн гэхгүй Био руу мөн ч олон удаа явган гүйсэн дээ, Энхтөр бид хоёр. Орос бакиалтай долоон км газар гүйхэд ядрахгүй ч даараад хөл өвдгөө хүртэл мэдээ алдаад очдог сон.

Автобусны мөнгөтэй л бол
өлсөж цангах юу ч биш


-Гэр хорооллын амьдрал сайхандаа ч сайхан, хэцүүдээ ч хэцүү. Усаа зөөнө, мод түлээгээ хагална. Тоглох, эрхлэхээ ч бас мартахгүй. Зун Туулын хөвөөнд өнжинө. Сэлнэ. Өвөл чаргаар гулгана. Худгийн ойролцоох гудамжинд тогтсон мөсөн дээгүүр пааран дээр элгээрээ дарж хэвтээд “явж өгнө”. Аюултай юм их хийдэг байжээ.
Секцэнд явахад аав, ээж эхэндээ дуртай байгаагүй. Газар холоос гадна унаа унш ховорт хүүхэд нь үдэш оройтоод байхаар ямар ч аав ээж санаа нь зовохгүй байж чадахав. Өдөр хичээлээс ирэхэд хоол цай байхдаа байна, байхгүйдээ байхгүй. Байхгүй байна гээд унжийлгүй хоосон чигээрээ бэлтгэлдээ гараад туучихна. Надтай хамт секцэнд сайн сайн хүүхэд олон явдаг байсан. Гагцхүү тухайн цагийн бэрхшээл зовлонгоос шантраад олонх нь бөхөө орхисон.
Автобусны мөнгөгүй үе зөндөө таарна. Кондукторт чимхүүлнэ. “Эгч ээ, мөнгө байхгүй, намайг чимхчих” гэж хэлж үзнэ. Хөөгдөөд бууна. Дараагийн автобусны кондукторыг гуйна. Бас л хөөгдөөд бууна. Олон буусан даа. Хоол ундны тухай бол ярихын ч хэрэггүй. Автобусны мөнгөтэй л бол хоол ундгүй өлсч цангаж явах бол юу ч биш.

Анхныхаа оролцсон тэмцээнээс хүрэл авсан

-1994 он. Бөхийн секцэнд ороод яг гурван сар хичээллэсний дараа гавьяат тамирчин А.Энхээ ахын нэрэмжит тэмцээнд орж байв. Энэ миний хамгийн анхны, хамгийн том тэмцээн байсан. Анхны медалиа авсан. 37 кг-д манай “Хөдөлмөр”-ийн Баяржаргал түрүүлж, Энхтөр маань хоёрт орж, би гуравт орсон юм. Нэг секцны гурван хүүхэд алт, мөнгө, хүрэл авсан нь сайхан байв. Их урам орсон.
Тэмцээнд орвол медаль авдаг гэсэн төсөөлөл ч үгүй амьтан чинь бэлтгэл дээр өмсдөгтэйгээ л очсон юмдаг. Шагналын тавцан дээр гараад зогсч байхад сонин санагдаад л. Хүрэл медаль хүртэж, мянган төгрөгөөр шагнуулаад сар мөнгөөр тасраагүй явсан шүү. Аа бас медаль авсан гээд хүмүүс тав, арван төгрөг өгсөн нь ч их нэмэр болсон.
Нааяа багш техник их заана. Хөшүүргийн хуулийг маш сайн мэддэг хүн. Эхэндээ би хэлж ярьж байгааг нь сайн ойлгодоггүй байсан, үнэнийг хэлэхэд. Ямар сайндаа л “Наранбаатар аа, мал аа, би чамд зургаан жил монголоор хэлж заалаа. Чи ерөөсөө ойлгохгүй юм. Чамд би мэхнээс гадна монгол хэл зааж байна шүү” гэж байхав. Нэг хэсэг багшийн хэлж байгаагийн наадах цаадахыг ялгаж ойлгохгүй үе байдаг шиг ээ. Тэр үе нь өнгөрсөн үү яасан багшийн хэлж, зааж зурж байгаа нь ойлгогдож эхэлсэн. Би үүн дээрээ ингэх юм байна шүү гэх зэргээр.

ТҮЦ-ний дэргэд жууцай зардаг байв

-Том болоод... эмч болно л гэж боддог байлаа. Аав, ээж минь эмч болохоор ч тэгдэг байсан байж болох. Амьдралын хүнд бэрх шалгуурыг давахын тулд хүүхэд гэлтгүй зүтгэнэ. Зуныхаа амралтаар голоос загас барьж худалдана. Долоон сарын эхээр жууцай ургачихдаг шүү дээ. Түүнийг түүгээд Сансарын түнэлийн хажуугийн ТҮЦ-ний хажууд суугаад зардаг байж билээ. Зургадугаар анги төгссөн жилээ. Мөн хотын гааль дээр очиж гурав, дөрвөн мянган төгрөгийн хөлстэй чингэлэг буулгалцана. Гурав, дөрвөн мянган төгрөг гэдэг их мөнгө. Аль болгон аав ээжээсээ мөнгө гуйхав гэхдээ л шүү дээ.
Аав, ээж цэргийн ангид ажилладаг болохоор цэргүүдийг музей үзүүлэхээр явахад нь харин дагаж зөндөө явдаг байв. Аа бас долдугаар анги төгссөн жилээ барилга дээр ажилласан юм байна. Шавар зөөнө. Тэгэхдээ цэргийн хоол их идсэн. Цэргийн алба хаагаагүй ч гэсэн хоолыг нь идээд үзчихсэн л хүн дээ, би.
Наймдугаар ангид байхдаа Орост болох тэмцээнд оролцохоор амьдралдаа анх удаа хилийн дээс алхаж байснаа мартдаггүй. Замын зардал олдохгүй, аав ээжийгээ арван хэдэн мянган төгрөгийн өр зээл тавиулан барин. Улан-Үдэд болсон тэмцээнээс хүрэл медаль хүртээд их баярласан даа. Шагналд нь хойноос пүүз, шорттой л ирсэн дээ. Зохион байгуулсан газар нь өгсөн сөн.

Яагаад үсээ засуулдаггүй юм

-Намайг шар царайтай болохоор шар л гэдэг байв. Ах бид хоёрыг нэг удаа эгч үсээ засуул гээд. Яг тэр орой цахилгаан тасраад. Бид хоёр ч далимдуулаад муухай засчихна гэсэншүү юм яриад өнгөрөв. Тэгтэл аав үдэш хөөж босгоод гадаа гаргачихдаг байгаа. Өвөл шүү дээ, нэгдүгээр сард. Богино өмднөөс өөр хувцасгүй нүцгэн. Хоёр гурван минут болсны дараа оруулж ирээд “Яагаад үсээ засуулдаггүй юм” гээд хусаад хаячихдаг юм. Мулзайтал нь, өл халзан болгоод. Аав минь их хатуу зарчимч хүн л дээ.
Яахав, мөнгөн толгойтой амьтан хичээлдээ очлоо. Ичиж байгаа гэж жигтэйхэн. Хүмүүс буруугаар бодох байх гэхээс. Дээр үед толгой нь бөөстөхлөөр л үсийг нь хусчихдаг байсан гэж сонссон болохоор. Ангийнхан ч шоолж байна. Ядахад, тэр үед “Дугуйлан” гэдэг жүжиг тоглож байсан юм. Тэр жүжигт Жаргал багш гэж халзан нөхөр гардаг байхгүй юу. Түүний нэрээр үс ургатал хэсэг шоолоод намдаж билээ.
Дунд сургуульд байхдаа би урлагт сайнгүй байсан ч цэнгээнт бүжгийн арван хосын нэгэнд явж л байдаг байсан юм даа.

Охидтой үерхэх зав байгаагүй

-Миний төрсөн өдрийг нэг их тийм сүр бараатай тэмдэглэж байсныг санадаггүй. Хавар төрсөн болохоор хамаг юм ховор живэр болсон үе таардаг байсан биз дээ. Шинэ жилийн баяр л гоё баяр. Онц сурсны, мөн аав, ээжийн ажлын газраас гээд бөөн бэлэг авна.
Тухайн үед өвлийн өвгөний бэлэг үнэ цэнтэй юмны нэг байж. Одоотой адил байдаг л нэг зүйл байгаагүй. Бэлгэнд ганц нэгхэн л мандрин байх. Мандриныг цадталаа идэж үзэхсэн гэж боддог байж билээ.
Арваа төгсөхдөө би өсвөр үедээ хоёр удаа, залуучуудад нэг удаа улсын аварга болчихсон байв. Сургуулиас оны шилдэг сурагчаар шалгаруулан шагнаж байсан нь санаанаас гардаггүй. Сургуулийн нэр гаргадаг, энэ тэр гээд багш нар ч сайн.
Үнэнийг хэлэхэд, охидтой үерхэх цаг зав надад гараагүй. Долоо, наймдугаар ангид ороод хүүхдүүд хоорондоо үерхэж эхэлдэг шүү дээ. Яг тийм үеэр би бэлтгэл сургууль гэж яваад түүнээс их хол өнгөрсөн. Арваа төгсөөд цаашаа сураагүй, хоёр жилийн хугацаанд. Бөхөө хөөж ХОТШ клубт хичээллэсэн. Цалин мөнгө ч өгдөг байв. Гэтэл нэг жил болоод дампуурчихдаг байгаа. Үеийн хүүхдүүд бүгд сургуульд сураад л. “Юу хийж байна” гэхээр “Дээд сургуульд сурч байгаа” гэж шар хөдөлгөөд. Ингээд 1999 онд УБИС-д элсэн суралцсан даа...

Эх сурвалж: Ц.Галбадрах “Би багадаа”
төгсөшгүй цувралын дөрөвдүгээр дэвтэр

http://badrangui.blogspot.com/

3 comments:

A.Амарсайхан said...

Юманд зорьж зүтгэнэ гэдэг энийг хэлнэ дээ. Автобусны тэр кондукторууд ирээдүйн гавьяатыг чимхэж байгаагаа мэддэг бол

gegeen said...

ai hoorhii. ih l amidral uzej dee..

M. Tuul said...

Manai Biogiin huu bainaa. Ahtai ni hamt Hyatad helnii duguilang yavdag baij bilee. Yostoi l orvogor bosoo ustei shar hii baisan. Ih l ajilsag l huu haragddag baisan. Manai cousin angiin huu baisan sanagdaj baina. Toony hicheeldee nileed sain baisan sanagdaj baina. Neeree l Nisehees Bioruu yavah unaany asuudal ih tovogtei shiidegddej chaddaggui asuudal baij bilee. Mon ch ih alhsan daa. Tsan shuurganaar, ovliin huiten oroi, hog achdag tractor deeree hurtel suugaad shono Toriin duulaltai zeregtseed gertee ochdog bailaa.