Монголчууд “Ам алдвал барьж болдоггүй” хэмээн ярьцгаадаг. Аливаа юмны нууцыг ам алдсанаас сэжүүрийг нь олж тайлж байсан түүх олон бий. Ялангуяа Ази дорно дахины урчуудын олон бүтээлийн нууцыг ам алдуулах замаар тайлж байсны нэгэн жишээ нь гангар шаазангийн нууц задарсан түүх юм.
Шавраар элдэв сав суулга бэлэг дурсгалын зүйл урлах эртний уламжлалтай Хятадын гар урчууд олон зууны турш шаргуу хөдөлмөрлөж янз бүрийн бэрхшээлийг туулан байж гарган авсан шинэ шавар эдлэхүүн нь гангар шаазан байлаа. YII зууны эхээр Тан улсын үед Хятадын худалдаачин Тао Юй урьд нь хүмүүсийн хэрэглэж байгаагүй үл мэдэгдэх шинэ шавар эдлэлийг худалдаж гэнэтхэн учиргүй их баяжжээ. Тэр шинэ шавар эдлэлээ нефритээс гаргаж авсан хэмээн хэлжээ. Үнэхээр ч гялалзсан цагаан өнгөтэй, нэвт гэрэлтэх тэр шаазан нь Дорно дахинд шидэт чулуу хэмээн өндөр үнэлэгддэг нефритийг санагдуулж байлаа.
Ийнхүү YII зууны үед Хятадын гар урчууд “борооны дараахь мөөг шиг хөх, толь шиг гялалзсан цаас шиг нимгэн, хонх шиг жингэнэсэн аялгуутай, нартай өдрийн нуурын мандал шиг гөлгөр, нэвт гэрэлтэн гялалзах” гангар шаазанг бүтээжээ. Үүнээс хойш шаазан Хятадын гар урчуудын гол бахархал болсон юм.
Наанги цагаан шаврыг шаазан хийхэд ашигладаг хамгийн сайн чанарын шавар гэж үздэг. Хятадад ялангуяа Жянси муж дахь Кау линь хэмээх уулын хормойд шаазан хийхэд зайлшгүй хэрэгтэй түүхий эд болох каолин буюу шаазангийн шорооны асар их баялаг орд байдаг. Энэ нь Хятад орныг шаазан үйлдвэрлэгч анхны орон болгоход чухал түлхэц болсон юм.
Шаазанг Хятадаас Японд, дараа нь Энэтхэг, Иран, Арабын орнуудад, тэндээсээ Европт хэрэглэх болжээ. Эртний Ромд шаазан сав хийж байсан гэх боловч чухам яаж
үйлдэж байсан нууц нь тайлагдаагүй юм. XIII зууны үед Их Монголын эзэнт гүрэнд 17 жил амьдарсан Венецийн жуулчин Марко Пологийн тэмдэглэлээс гоё цагаан өнгөтэй, сайхан дуутай сав суулга Хятадад хийдгийг Европийнхон мэдэх болсон юм. “Энэ мужид Тинуги хэмээх нэгэн хот буй бөгөөд энд том жижиг шаазан, аяга сав үйлдвэрлэнэ. Түүний гоё сайхныг хэлэх юун билээ. Тийм аяга шаазанг ганцхан тэр хотод үйлдэж, тэндээсээ дөрвөн зүг найман зовхист тараадаг ажээ. Энэ газар шаазан аяга элбэг тул үнэ хямд бөгөөд Венецийн ганцхан зоосоор хичнээн хүсээд ч эс олдох хамгийн сайхан гурван аяга худалдан авч болно” хэмээн Марко Поло тэмдэглэлдээ бичжээ.
Дундад зууны үед Европт шаазангийн олдоц ховор, үнэ ихтэй байсан учир зөвхөн хаад ноёдын ширээг чимэглэдэг байжээ. Португали ба Голландын далайн худалдаачид Хятадаас Европт шаазан эдлэл авч ирдэг байв. Гэвч тэд шаазан хийх Хятадын нууцыг тайлж чадахгүй л байсаар.
Ийнхүү Хятадууд шаазангынхаа нууцыг XYIII зуун хүртэл чандлан хадгалж чадсан боловч Францын санваартан Д’Антреколь гэгч Кинч тё-чен/Кианчеи/ дахь эзэн хааны үйлдвэрт нэвтрэн орж шаазан хийхэд каолин буюу нарийн цагаан шавар үндсэн материал болдогийг мэдэж каолины дээжээс эх орон руугаа илгээж амжжээ. Яг энэ үед францын химич Дарсэ, Макер нар Еворопт Лиможийн хавь газарт каолины орд газрыг нээсэн нь Европт шаазангийн үйлдвэрлэл хөгжих боломжийг бүрдүүлжээ. Ийнхүү 1764 онд севрийн алдарт хатуу шаазан бүтээгдэж, удалгүй англичууд гангар шаазангийн нууцыг хулгайлжээ.
Харин нилээд хойно Германы алхимич Бетгер хааныхаа өр төлөөсийг төлөх зорилгоор алт гарган авах аргыг эрэн эрдэс судлаач Чирнхаузын судалгааг үндэслэн ажиллаж байхдаа тэр үеийн гоёлын х
иймэл үс буддаг нунтагт каолин орсныг санамсаргүй илрүүлж гангар шаазангийн нууцыг бие даан тайлжээ. Удалгүй Саксонид үйлдвэрлэлийн шинэ салбар шаазангийн үйлдвэр үүссэн байна. Саксоны /Мэисены/ шаазан сайн чанартай байсан тул Европ даяар дорхноо алдаршив. Нээлтийнхээ нууцыг Бетгер айхтар хадгалжээ. Тэрээр шаазан үйлдвэрлэх нууцынхаа хэсгийг эрдэмтэн Немцид, үлдсэнийг нь Хартельмаид цээжлүүлжээ. Энэ нь шаазанг хэрхэн гялгар болгох аргыг зөвхөн Немци, харин шаазанг хэрхэн яаж гаргаж авах аргыг зөвхөн Хартельмаи мэднэ гэсэн үг юм.
Гэвч тагнуулчид энэ нууцыг хулгайлахын тулд шаазангийн фабрикийн эздийн охидыг эргүүлж элдэв башир арга хэрэглэж байсныг Английн түүхч Жорж Севиж “XYIII зууны үеийн Германы шаазан” хэмээх бүтээлдээ тэмдэглэжээ.
Тэрээр цааш нь “Саксоны шорон гяндан шаазан үйлдвэрлэх хуурамч технологийг худалдсан луйварчдаар дүүрч байв. Тэдний дунд жинхэнэ нууцыг зарахыг оролдсон фабрикийн ажилчид ч байжээ. Германы шаазангийн төв болсон Дрезден хотод тагнуул, хулгайч нар бужигнаж байлаа. Гэвч удалгүй Дрезденээс оргосон гар урчуудын тусламжаар Вена хотын ойролцоо бас нэг шаазангийн үйлдвэр байгуулагдав. Эдгээр оргодлуудын дунд байсан Штельцель гэгч гэнэтхэн эх оронч сэтгэлдээ татагдсан уу, үйлдвэрийнхээ каолинд хортой нунтаг хийж сүйдэлжээ. Түүнийг тагнуулын түүхэнд хоёр талд ажилласан анхны хүн гэдэг юм. Энэ үед “Мейсены мастер, шаазанд алтаар хээ тавигч Христоф Хунгер Европын орнуудаар доншуучлан Венец, Скандинов, Санкт-Петербургт төрөл бүрийн “шаазангийн” нууцыг худалдсан байна” гэж тэмдэглэжээ.
Ийнхүү хатуу шаазан нь үйлдвэрийн тагнуулын өрсөлдөөний дүнд бүх Европт түргэн тархжээ. Харин Хятадын мөнхийн хөрш бидний Монголчууд гангар шаазан хийх технологийг хэзээ хэрхэн эзэмших талаар хэлэх зүйл бага байна.
P.S. Энэхүү материалыг миний ах Ч.Баатар бичсэн бөгөөд Б.Анармолор гэсэн утга зохиолын нууц нэрээр/псевдоним/ 2000 онд “Нар” сэтгүүлд хэвлүүлж байсан юм. Ахынхаа архивт хадгалагдаж байсан уг бичлэгийг 50 насных нь төрсөн өдрийн босгон дээр ямар нэгэн засвар хийлгүй блогтоо тавьлаа.
Алдарт хөлбөмбөгч Мишель Платинигийн “Тэмцэлт жилүүдийн амьдрал” номын орчуулга, Мишель Платинигаас ахад минь ирүүлсэн захидал, гарын үсэгтэй фото зураг, Л.Түдэв, Ч.Галсан зэрэг зохиолчдын тухай бичиж нийтлүүлсэн хөрөг тэмдэглэл болон “Нууцыг хулуугсдын түүхээс” хэмээх цуврал зэрэг олон төрөл зүйлийн бичлэгийг нь хожим блогтоо тавих болно.
Энхжингийн орныг зорьсон ахынхаа дурсгалд зориулан өргөх сэтгэлийн зул, цэцгэн эрхи минь тэр болог ээ.
Шавраар элдэв сав суулга бэлэг дурсгалын зүйл урлах эртний уламжлалтай Хятадын гар урчууд олон зууны турш шаргуу хөдөлмөрлөж янз бүрийн бэрхшээлийг туулан байж гарган авсан шинэ шавар эдлэхүүн нь гангар шаазан байлаа. YII зууны эхээр Тан улсын үед Хятадын худалдаачин Тао Юй урьд нь хүмүүсийн хэрэглэж байгаагүй үл мэдэгдэх шинэ шавар эдлэлийг худалдаж гэнэтхэн учиргүй их баяжжээ. Тэр шинэ шавар эдлэлээ нефритээс гаргаж авсан хэмээн хэлжээ. Үнэхээр ч гялалзсан цагаан өнгөтэй, нэвт гэрэлтэх тэр шаазан нь Дорно дахинд шидэт чулуу хэмээн өндөр үнэлэгддэг нефритийг санагдуулж байлаа.
Ийнхүү YII зууны үед Хятадын гар урчууд “борооны дараахь мөөг шиг хөх, толь шиг гялалзсан цаас шиг нимгэн, хонх шиг жингэнэсэн аялгуутай, нартай өдрийн нуурын мандал шиг гөлгөр, нэвт гэрэлтэн гялалзах” гангар шаазанг бүтээжээ. Үүнээс хойш шаазан Хятадын гар урчуудын гол бахархал болсон юм.
Наанги цагаан шаврыг шаазан хийхэд ашигладаг хамгийн сайн чанарын шавар гэж үздэг. Хятадад ялангуяа Жянси муж дахь Кау линь хэмээх уулын хормойд шаазан хийхэд зайлшгүй хэрэгтэй түүхий эд болох каолин буюу шаазангийн шорооны асар их баялаг орд байдаг. Энэ нь Хятад орныг шаазан үйлдвэрлэгч анхны орон болгоход чухал түлхэц болсон юм.
Шаазанг Хятадаас Японд, дараа нь Энэтхэг, Иран, Арабын орнуудад, тэндээсээ Европт хэрэглэх болжээ. Эртний Ромд шаазан сав хийж байсан гэх боловч чухам яаж
үйлдэж байсан нууц нь тайлагдаагүй юм. XIII зууны үед Их Монголын эзэнт гүрэнд 17 жил амьдарсан Венецийн жуулчин Марко Пологийн тэмдэглэлээс гоё цагаан өнгөтэй, сайхан дуутай сав суулга Хятадад хийдгийг Европийнхон мэдэх болсон юм. “Энэ мужид Тинуги хэмээх нэгэн хот буй бөгөөд энд том жижиг шаазан, аяга сав үйлдвэрлэнэ. Түүний гоё сайхныг хэлэх юун билээ. Тийм аяга шаазанг ганцхан тэр хотод үйлдэж, тэндээсээ дөрвөн зүг найман зовхист тараадаг ажээ. Энэ газар шаазан аяга элбэг тул үнэ хямд бөгөөд Венецийн ганцхан зоосоор хичнээн хүсээд ч эс олдох хамгийн сайхан гурван аяга худалдан авч болно” хэмээн Марко Поло тэмдэглэлдээ бичжээ.Дундад зууны үед Европт шаазангийн олдоц ховор, үнэ ихтэй байсан учир зөвхөн хаад ноёдын ширээг чимэглэдэг байжээ. Португали ба Голландын далайн худалдаачид Хятадаас Европт шаазан эдлэл авч ирдэг байв. Гэвч тэд шаазан хийх Хятадын нууцыг тайлж чадахгүй л байсаар.
Ийнхүү Хятадууд шаазангынхаа нууцыг XYIII зуун хүртэл чандлан хадгалж чадсан боловч Францын санваартан Д’Антреколь гэгч Кинч тё-чен/Кианчеи/ дахь эзэн хааны үйлдвэрт нэвтрэн орж шаазан хийхэд каолин буюу нарийн цагаан шавар үндсэн материал болдогийг мэдэж каолины дээжээс эх орон руугаа илгээж амжжээ. Яг энэ үед францын химич Дарсэ, Макер нар Еворопт Лиможийн хавь газарт каолины орд газрыг нээсэн нь Европт шаазангийн үйлдвэрлэл хөгжих боломжийг бүрдүүлжээ. Ийнхүү 1764 онд севрийн алдарт хатуу шаазан бүтээгдэж, удалгүй англичууд гангар шаазангийн нууцыг хулгайлжээ.
Харин нилээд хойно Германы алхимич Бетгер хааныхаа өр төлөөсийг төлөх зорилгоор алт гарган авах аргыг эрэн эрдэс судлаач Чирнхаузын судалгааг үндэслэн ажиллаж байхдаа тэр үеийн гоёлын х
иймэл үс буддаг нунтагт каолин орсныг санамсаргүй илрүүлж гангар шаазангийн нууцыг бие даан тайлжээ. Удалгүй Саксонид үйлдвэрлэлийн шинэ салбар шаазангийн үйлдвэр үүссэн байна. Саксоны /Мэисены/ шаазан сайн чанартай байсан тул Европ даяар дорхноо алдаршив. Нээлтийнхээ нууцыг Бетгер айхтар хадгалжээ. Тэрээр шаазан үйлдвэрлэх нууцынхаа хэсгийг эрдэмтэн Немцид, үлдсэнийг нь Хартельмаид цээжлүүлжээ. Энэ нь шаазанг хэрхэн гялгар болгох аргыг зөвхөн Немци, харин шаазанг хэрхэн яаж гаргаж авах аргыг зөвхөн Хартельмаи мэднэ гэсэн үг юм.Гэвч тагнуулчид энэ нууцыг хулгайлахын тулд шаазангийн фабрикийн эздийн охидыг эргүүлж элдэв башир арга хэрэглэж байсныг Английн түүхч Жорж Севиж “XYIII зууны үеийн Германы шаазан” хэмээх бүтээлдээ тэмдэглэжээ.
Тэрээр цааш нь “Саксоны шорон гяндан шаазан үйлдвэрлэх хуурамч технологийг худалдсан луйварчдаар дүүрч байв. Тэдний дунд жинхэнэ нууцыг зарахыг оролдсон фабрикийн ажилчид ч байжээ. Германы шаазангийн төв болсон Дрезден хотод тагнуул, хулгайч нар бужигнаж байлаа. Гэвч удалгүй Дрезденээс оргосон гар урчуудын тусламжаар Вена хотын ойролцоо бас нэг шаазангийн үйлдвэр байгуулагдав. Эдгээр оргодлуудын дунд байсан Штельцель гэгч гэнэтхэн эх оронч сэтгэлдээ татагдсан уу, үйлдвэрийнхээ каолинд хортой нунтаг хийж сүйдэлжээ. Түүнийг тагнуулын түүхэнд хоёр талд ажилласан анхны хүн гэдэг юм. Энэ үед “Мейсены мастер, шаазанд алтаар хээ тавигч Христоф Хунгер Европын орнуудаар доншуучлан Венец, Скандинов, Санкт-Петербургт төрөл бүрийн “шаазангийн” нууцыг худалдсан байна” гэж тэмдэглэжээ.
Ийнхүү хатуу шаазан нь үйлдвэрийн тагнуулын өрсөлдөөний дүнд бүх Европт түргэн тархжээ. Харин Хятадын мөнхийн хөрш бидний Монголчууд гангар шаазан хийх технологийг хэзээ хэрхэн эзэмших талаар хэлэх зүйл бага байна.
P.S. Энэхүү материалыг миний ах Ч.Баатар бичсэн бөгөөд Б.Анармолор гэсэн утга зохиолын нууц нэрээр/псевдоним/ 2000 онд “Нар” сэтгүүлд хэвлүүлж байсан юм. Ахынхаа архивт хадгалагдаж байсан уг бичлэгийг 50 насных нь төрсөн өдрийн босгон дээр ямар нэгэн засвар хийлгүй блогтоо тавьлаа.
Алдарт хөлбөмбөгч Мишель Платинигийн “Тэмцэлт жилүүдийн амьдрал” номын орчуулга, Мишель Платинигаас ахад минь ирүүлсэн захидал, гарын үсэгтэй фото зураг, Л.Түдэв, Ч.Галсан зэрэг зохиолчдын тухай бичиж нийтлүүлсэн хөрөг тэмдэглэл болон “Нууцыг хулуугсдын түүхээс” хэмээх цуврал зэрэг олон төрөл зүйлийн бичлэгийг нь хожим блогтоо тавих болно.
Энхжингийн орныг зорьсон ахынхаа дурсгалд зориулан өргөх сэтгэлийн зул, цэцгэн эрхи минь тэр болог ээ.
No comments:
Post a Comment