Сүх жанжны хөшөөтэй марк

Ухаа хонгор морьтой доо
Улсын их жанжин даа
Учир бүгдийг ухуулсан
Ухаан ихтэй жанжин даа хэмээн нэгэн үе хүүхэд үүхэдгүй дуулж байлаа. Монгол маркийн түүхэнд хамгийн олон удаа хэвлэгдсэн маркийг байр эзлүүлэн шалгаруулвал жанжин Д.Сүхбаатар болон түүний холбогдол бүхий марк лавтай тэргүүн байранд орох болов уу.

Ардын хувьсгалыг удирдан улс орноо харийн дарлалаас чөлөөлсөн Д.Сүхбаатар жанжны сэдэвтэй марк социализмын үед хамгийн олон удаа гарсан бөгөөд тэр дундаа түүний хөшөөний зураг бүхий марк нь Улаанбаатар хотын нэрийн хуудас, улс орны бэлгэ тэмдэг болон сурталчлагдаж байсан үе бий.

Ардын хувьсгалын 30 жилийн ойг тохиолдуулан 1951 оны YII сарын 5-нд нэг цуврал 13 төрлийн марк гаргасны 60 мөнгөний үнэтэй нь жанжин Д.Сүхбаатарын хөшөөний зурагтай анхны марк байлаа. 1955 онд худалдаанд гаргасан манай улсын анхны зурагт дугтуй нь жанжин Д.Сүхбаатарын хөшөөний зурагтай байсан нь санамсаргүй хэрэг биш билээ. Испанид болсон хөл бөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд зориулан 1982 оны III сарын 15-нд гүйлгээнд гаргасан манай улсын анхны торгон блокийн нэгэн дээр Д.Сүхбаатарын хөшөөг дүрсэлсэн байдаг нь ч бас тохиолдолын хэрэг биш ээ.

Улс хувьсгалын 25 жилийн ой угтан Улаанбаатар хотноо Д.Сүхбаатарын дурсгалын хөшөө байгуулахаар төр засгаас шийдсэнээр түүх эхэлсэн юм. Хөшөө байгуулах бэлтгэл ажлын хүрээнд Зураг урлалын газрын дэргэд уран баримлын тасаг нээн ардын авьяастнуудыг цуглуулсны зэрэгцээ барималч С.Чоймболыг 1943-1945 онд Зөвлөлтийн /хуучин нэрээр/ нэрт барималч С.Д.Меркуровын урланд дадлага хийлгэсний үндсэн дээр Сүхбаатарын хөшөөний ерөнхий барималчаар томилсон байна.

1946 оны II сарын 23-нд болсон Намын Төв Хорооны Тэргүүлэгчид, Ардын Сайд нарын Зөвлөлийн хурлаар уран барималч С.Чоймболын гаргасан Д.Сүхбаатарын хөшөөний загварыг баталсан. Энэхүү загварын дагуу бүтээсэн хөшөөний суурийг мөн оны IY сарын 5-нд тавьж, YII сарын 6-ны өдөр ёслол төгөлдөр нээжээ.

Багшийн сургуулийн хичээлийн танхим байсан байранд эх загвар бүтээх, томруулах, барьж байгуулах бэлтгэл ажлыг хийсэн гэдэг. Байшингийн өндөр нь баримлын өндрөөс намхан байсан тул шалыг нь ховхолж, газар ухаж байсан тухай Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, барималч А.Даваацэрэн гуай дурсдаг юм. Маршал Чойбалсан ажлын явцтай биечлэн танилцаж, баримлын хийцийн талаар санал зөвлөгөө өгч байжээ.

Хөшөөг хааш нь харуулан барих вэ гэдэг талаар олон янзын санал гарч байсан гэдэг. Маршал Чойбалсан “Сүхбаатар бол дорно зүгт хувьсгал байгуулсан анхны хүн. Тиймээс дорно зүгт гараа сунгасан байдлаар, хараа нь төрийнхөө ордон руу юм уу, ЗХУ-ын чигт хандсан байвал ямар вэ? Анх Сүхбаатар 1921 онд баруун хойноос Хүрээнд орж ирээд, одоогийн талбайн орчим, тэр үед байсан өндөр хогийн дэргэд зогсч, ард олондоо хандан морин дээрээсээ үг хэлсэн юм” гэж зөвлөсөн тухай тэр үед Урлагийн хэрэг эрхлэх газрын даргаар ажиллаж байсан Ж.Болод гуай дурсан ярьдаг.

14х18 метрийн үелсэн шат бүхий суурины төвд 8 метрийн цохио чулуун дээр жанжин Д.Сүхбаатарыг унасан морины нь хамт 4 метрийн хэмжээгээр хийхдээ ардын хувьсгалын манлай удирдагч, ардын дундаас төрсөн баатар болохыг нь товойлгон үзүүлэхийг зорьсон байна. Шинэ Монголын дүрслэх урлагийн анхны томоохон монументаль бүтээл болох их жанжны хөшөө бүтээх ажилд барималч Д.Дамдимаа, Данзан, А.Даваацэрэн, Нацаг, Лхамсүрэн, Данший нарын хүмүүс гар бие оролцон хөдөлмөрлөжээ. Д.Сүхбаатарын хөшөөг бүтээсний учир барималч С.Чоймбол 1947 онд төрийн шагнал хүртсэн байна.

Өдөр өдрийн өглөөний нарыг тосож мэндчилсэн жанжны хөшөө хүний хэлээр ярьдагсан бол мөн ч ихийг өгүүлнэ дээ. Улс орны амьдралд болсон нийгмийн томоохон олон үйл явдал энэ хөшөөг тойрч гараагүй. Энэ л хөшөөний дэргэдээс атрын анхны цуваа хөдөлж, залуучууд оюутны удаа дараагийн их наадам галаа асаан, ялалтын баярын парад алхаагаа эхэлж байсан. Цагаан морин жилийн ардчилсан хувьсгалын анхны алтан хараацайнууд чухам энд л өлсгөлөн зарлаж, МАХН-ын Төв Хорооны Улс төрийн Товчоог бүрэн бүрэлдэхүүнээр нь огцруулан, МоАХ-ны гишүүд, дэмжигчид хөшөө тойрон гороолж явсныг та бид мэднэ. Сансрын баатруудаа угтаж тоссон, сэтгэл нийлсэн хосууд хуримын цэцгээ өргөж, хамтын амьдралаа эхэлсэн зам эндээс эхтэй. "Хөшөө тийш зорчих ардын зам балрахгүй" хэмээн найрагчийн хэлсэн нь үнэн ажээ.