“Хоёр настай РО” шүлгийн эзэн хэн бэ?

Эрдэмтэн, зохиолч Ц.Дамдинсүрэн гуайн “Хоёр настай Ро” хэмээх нэгэн шүлэг бий.
Дээшилж яваа Монголын
Дэвшиж яваа У-гийн
Дэлгэрч яваа Сү-гийн
Өсөж яваа Ро-гийн
Нүд нь дүгрэг бөгөөд харавтар
Тунгалаг толийн гэрэлтэй
Шүд нь хурц бөгөөд жижиг
Цагаан лавайн өнгөтэй
Үс нь нарийн бөгөөд хархан
Зөөлөн мяндасын ширхэгтэй
Зүс нь бор бөгөөд хөрслөг
Сайхан Монголын шинжтэй
Ариун тунгалаг ухаантай
Аз завшаан ихтэй
Алив хүсэл нь бүрдсэн
Амраг хөөрхөн дүү минь
Ангаахайн чинээ амандаа
Алим үмхээд бувалзана
Аягын чинээ гэдсээ
Амтат жимсээр дүүргэнэ...
хэмээн үргэлжлэх олон шад энэ шүлгийг Ц.Дамдинсүрэн гуай 1933 онд бичжээ. Тухайн үед Ленинград хотноо Дорно дахиныг судлах институтэд суралцаж байсан эрдэмтэн зохиолч маань найз Уртнасангийнхаа охины төрсөн өдөрт уригдан очихдоо энэ шүлгийг модон хүүхэлдэйн хамт бэлэг болгон өгсөн хэмээдэг.

Монголын уран зохиолын алтан сан хөмрөгт орсон энэ шүлгийн эзэн Ро гэж хэн бэ? Амьдралын ямар зам туулсан хүн юм бол, одоо амьд сэрүүн болов уу?
Ийм олон олон асуулт сэтгэлд эргэлдэн хариултаа нэхэж байлаа. Гэтэл АНУ-д суралцаж буй анд нөхөр маань “Хоёр настай Ро” шүлгийн эзэн одоо Улаанбаатар хотод үр хүүхэд, ач зээ нараа тойруулан амьдран суугаа гэж мэдээлээд очиж уулзан түүх намтарыг нь сурвалжлан ярилцлага хийж өгөөч хэмээн хүсэж, холбоо барих хаягыг нь илгээжээ. Андын хүссэн ёсоор “Хоёр настай Ро” шүлгийн эзэн Роза буюу хожим Батнасан нэртэй болсон 76 настай буурайтай уулзан хуучиллаа.

-Таныг яагаад Роза гэж нэрлэсэн юм бол оо. Нэрийг тань хэн өгсөн юм бэ?
-Би 1931 оны 11 сарын 11-нд Улаанбаатар хотод төрсөн хүн. Намайг төрөхөд орос хүн эх барьж авсан юм гэнэ билээ. Тэгээд Роза гэж нэр хайрласан гэдэг. Тэр үед орос нэр их моодонд орж байсан юм уу даа. Эмэгтэй хүүхдэд Роза, Нина, Дина гэж нэр өгч байсан бол эрэгтэй хүүхдэд Александр, Володоя гэж нэр өгөх нь түгээмэл байжээ. Хожим Роза нэрээ сольж Батнасан нэртэй болсон хүн дээ.

-Энэ шүлгийн эх хувь одоо танд бий юу?
-Тамхины нимгэн цаасан дээр хуучин бичгээр бичсэн анхны эх нь манайд их олон жил хадгалагдаж байсан юмаа. Саяхан шахуу л байсан даа. Гэтэл харин алга алга болсон байна лээ. Хэн нь гуйж аваад явсныг эмээ нь одоо санадаггүй ээ. Тэр эхээс хуулж авсан сийрүүлэг нь л надад одоо байна гээд “Хоёр настай Ро” шүлгийн хуулбарыг авчирч үзүүлэв.

Буянт өвгөдийн сайшаалыг сонс
Буурал эмгэдийн ерөөлийг дуул
Ард олондоо их тус бол
Амар жаргалыг ихээр эдэл! хэмээн төгсөх уг шүлгийн эцэст
“1933 оны 11-р сарын 15.
ЗХУ-ын Ленинград хотноо хамт сургуульд ирсэн нөхөр Сурмаажавын хүүхдийн хоёр нас хүрсний ойн баяр болсны учраас энэ шүлгийг бичлээ. Цэндийн Дамдинсүрэн” гэж бичжээ.
-Та Дамдинсүрэн гуайтай сүүлд уулзаж байв уу?
-Уулзахаар барах уу даа. Аав ээжийн минь бага залуугийн анд найз энэ хүнтэй бид гэр бүлээрээ дотно холбоотой байсан улс аа. Саяхан Ц.Дамдинсүрэн гуайн 100 жилийн ой тэмдэглэхэд бас очиж оролцсон.


Ц.Дамдинсүрэн гуай “Хоёр настай Ро” шүлэгтээ
Дээшилж яваа Монголын
Дэвшиж яваа У-гийн
Дэлгэрч яваа Сү-гийн
Өсөж яваа Ро-гийн хэмээн бичсэний учрыг тайлбал У-гийн гэдэг нь Уртнасан, Сү-гийн гэх нь Сурмаажав, Ро-гийн гэх нь Роза хэмээх нэрийн товчлол аж. Эрдэмтэн зохиолч маань 1935 оны 4 дүгээр сарын 27-нд майн баярыг тохиолдуулан монгол бичгээр бичиж Ленинградын Дорно дахины хүрээлэнгийн “ИВ Штурм” нэртэй ханын сонинд гаргасан энэ шүлгийг зохиолч Д.Цэдэв 1969 онд тус хүрээлэнгийн номын сангаас хуулан авчирсан түүхтэй.

...1926-1929 онд баруунд суралцсан 35 хүүхдийн нэг нь хоёр настай Ро-гийн эцэг Л.Уртнасан байсан бөгөөд Парис хотын Мишээлт лицейд /Lycee Michelet/ суралцаж байжээ. Шинэ монголын ууган сэхээтнүүдийн нэг энэ хүн 1929 онд нутагтаа дуудагдан ирсний дараа Гэгээрлийн яаманд багшаар ажиллаж байсан байна. Багшилж байх хугацаандаа “Дэлхийн байдал” нэртэй ном бичсэн нь хуучин үсгээр хэвлэгдсэн бөгөөд уг ном нь шинэ цагийн монголын газар зүйн анхны сурах бичиг хэмээн тооцогддог аж. 1932-1935 онд Ленинградын цэргийн эмнэлгийн академид суралцаж байгаад төгсөх жилээ өвчний улмаас нутагтаа эргэн ирж 1936 онд ясны сүрьегийн улмаас нас нөгчсөн ажээ.
Түүний хань Д.Сурмаажав мөн баруунд суралцсан 35 хүүхдийн нэг бөгөөд Германд Лицлинген/ Litzlingen/ сургуульд суралцаж байжээ. 1929 онд нутагтаа дуудагдан ирээд Гэгээрлийн яаманд латин хэлний багш, Төв эмнэлэгт орчуулагч, Судар бичгийн хүрээлэнгийн ургамал судлалын тасагт эрдэм шинжилгээний ажилтан зэрэг ажил хийж байгаад 1933 онд Ленинградын Комаровын нэрэмжит Ботаникийн институтэд суралцахаар оджээ. 1933-1935 онд тус институтэд суралцаж байгаад хүнд өвчтэй нөхрөө асран сувилахаар нутагтаа эргэн эрсэн тэрээр хожим Судар бичгийн хүрээлэн, Улсын төв номын сан зэрэг байгууллагад олон жил ажилласан Шинжлэх ухааны академийн хүндэт гишүүн, манай улсын ууган сэхээтний нэг байжээ.

Шинэ цагийн монголын анхны сэхээтнүүд болсон залуу хосын бяцхан охин Ро буюу Роза /Батнасан/ нь 1931 онд Улаанбаатарт төржээ. Үлгэр жишээ бага сургуульд суралцаж 1950 онд нэгдүгээр арван жилийг төгсөөд Москвад эм найруулахын дээд сургуульд явсан байна. Хоёр жил хэртэй суралцаад агаар таарахгүйн улмаас эргэн ирж АУДС-д орж суралцан 1963 онд төгссөнөөс хойш Ш нэгдсэн эмнэлэг, Айргийн эмнэлэг, Хотын сүрьеэгийн диспансер, Сүрьеэ уушигны нэгдсэн төвд бөөрний сүрьеэгийн эмчээр ажиллаж байгаад 1985 онд насны тэтгэвэрт суужээ.

Монгол улсын анхны ардын уран зохиолч, академич Ц.Дамдинсүрэн гуайн мэндэлсний 100 жилийн ой, энэхүү шүлэг “төрсний” 75 жилийн ойг тохиолдуулан “Хоёр настай Ро” шүлгийн эзэн Роза буюу Батнасан гуайтай уулзсан минь энэ ээ.

Жич: Блог анд Ц.Батмөнхийн http://daanjuur.blogspot.com/ хүссэн ёсоор “Хоёр настай Ро” шүлгийн эзэнтэй уулзан ярилцаж энэхүү бичлэгийг хийлээ. Гадаадад буй монголчуудын дунд “Миний Эх Орон” сэдэвт зохиол бүтээлийн “Эхийн хайр”, “Тэнгэрлэг эх орон минь”, “Амин хайртай аав” цуврал уралдааныг санаачлан зохион байгуулж байгаа http://www.bayanmongol.com/ сайтын эзэн энэ залуугийн гэгээн сайхан ажил үйлсийг дэмжин сэтгэлийн бэлэг болгож энэхүү бичлэгээ илгээлээ.

“Хоёр настай Ро” шүлгийн эзэн Роза буюу Батнасан гуай болон охин Сувдаа нар нь Ц.Батмөнхийн маань үүсгэн санаачилж зохион байгуулж байгаа цуврал уралдааны тухай сонсоод чин сэтгэлийн сайхан үг хэлж ерөөл өргөснийг уламжлахдаа таатай байна. Зөв бодолтой, зөв мөртэй хүний ажил үйлс нь дандаа өөдрөг байдаг.
Батмөнх өө, Үйлс тань үргэлж бүтэж явахыг ерөөе!
Soronzon ёслов