Сталины хөрөгтэй монгол марк нэг ч байхгүй

Монгол улс өдгөөг хүртэл 2500 гаруй нэрийн маркийг төрөл бүрийн сэдвээр хэвлэн гаргажээ. Нэг намын үзэл сурталд “хүлээтэй” байсан он жилүүдэд манай марканд чухал байр эзэлж асан сэдэв бол түүхт хүмүүс юм.
1932 оны YII сарын 10-нд гүйлгээнд гарсан “Шинэ Монгол” цуврал маркийн 40, 50 мөнгөний үнэтэй хоёр төрөл нь Д.Сүхбаатарын хөрөг, түүний хөшөөний зурагтай хэвлэгдсэнээр энэ сэдвийн үндсийг тавьсан аж. Их жанжин Д.Сүхбаатарын хөрөг болон хөшөөний зурагтай марк нийт 24 цуврал, 44 төрөл гарсан нь түүхт хүмүүсийн сэдэвтэй маркан дотор тэргүүлж байна. 1982 онд Испанид болсон хөлбөмбөгийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээнд зориулж анх удаа торгон дээр хэвлэсэн марканд хүртэл Сүхбаатарын хөшөөг харуулсан байдаг.
Өрлөг жанжин Х.Чойбалсангийн сэдэвтэй марк таван цуврал, 18 төрөл гарсан бөгөөд 50 насны ойд нь зориулан Москвад гэрэл зургийн аргаар хэвлэж 1945 оны тавдугаар сарын нэгэнд гүйлгээнд гаргасан нэг төгрөгийн үнэтэй марк эдүгээ нэн ховордож цуглуулагчдын дунд ширхэг нь 10000 төгрөгийн үнэ хүрч байгаа билээ. Сүхбаатарын нас нөгчсөний 20 жилийн ойд зориулан 1943 онд нэг нэрийн марк гаргасан бол Чойбалсангийн дурсгалд зориулан 1953 онд нэг цуврал, 12 төрөл марк хэвлэн гаргасан нь нэг хүнийг тахин шүтэж байсан тухайн цаг үеийн түүхэн баримт гэлтэй.
В.И.Ленинтэй холбоотой марк 15 цуврал, 20 төрөл гарч сэдэв дотроо аман хүзүүдэж явна. “Пролетарийн их жолоодогч” энэ хүний мэндэлсний 85, 90, 100, 120 жилийн ойг тохиолдуулан марк бүтээж хэвлүүлж байсан бол эзэн Чингистээ зориулан дөнгөж долоон төрөл марк гаргажээ.
Богд эзэн Чингис хааны мэндэлсний 800 жилийн ойд зориулан 1962 онд зураач Ү.Ядамсүрэнгийн зургаар дөрвөн төрөл марк хэвлэн гаргасан боловч хэдхэн хоногийн дараа “үндсэрхэг үзлийн уур амьсгал ханхлуулсан” хэмээн буруушааж худалдаанд гаргахыг хориглосон түүхтэй. Хэзээ хойно 1989 онд “Монголын нууц товчоо”-ны 750 жилийн ойгоор латин үсгээр “Чингис хаан, Кроунэйши” 1189 гэсэн үсгийг хараар дарж гүйлгээнд гаргасан билээ. Үүнээс хойш “Монголын нууц товчоо”-ны 750 жилийн ой, “Лондон-90”, “Тайпей-93” олон улсын үзэсгэлэн болон Чингис хааны мэндэлсний 830 жилийн ойд зориулан дурсгалын блок, марк хэвлүүлсэн нь дотоод, гадаадын цуглуулагчдын анхаарлыг татсан эрэлт ихтэй марк болжээ. Их эзнийхээ хөрөгтэй марк хэвлүүлэхээс цэрвэн болгоомжилж, саатан түдгэлзэж байх хооронд Тайвань улс 1962 онд хэвлүүлсэн их хаадын цуврал маркандаа эзэн Чингисийг “манай үндэсний баатар” хэмээн хэвлэсэн инээдэмтэй хэрнээ эмгэнэлтэй түүх ч бий.
Энэ дашрамд түүхт хүмүүсийг марканд хэвлэгдсэн тоогоор нь байр эзлүүлбэл нэгд: Сүхбаатар, хоёрт: Ленин, гуравт: Карл Маркс, дөрөвт: Чингис хаан, тавд:Чойбалсан ордог юм.
Карл Маркст холбогдох 10 цуврал, 11 төрөл марк гаргаж байсан Монгол улс үндэсний баатар Хатанбаатар Магсаржав, Манлайбаатар Дамдинсүрэн, Ард Аюуш, Хасбаатар нартаа зориулан тус бүр нэг л марк хэвлэсэн байна. Харин саяхан “Монгол марк” компани “Монголын тусгаар тогтнолын төлөө” сэдэвтэй Өүлэн эхээс өнөөг хүртлэх 300 гаруй нэрт хүмүүсийн хөрөг бүхий цуврал марк хэвлэхээр төлөвлөж буйгаа зарласан юм.
Монгол улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат болон шинжлэх ухааны коммунизмын нэрт төлөөлөгч Ф.Энгельс нарын хөрөг бүхий тус бүр хоёр цуврал, хоёр төрөл, Ромын католик шашинтны тэргүүн II Иоанн Павелд зориулан гурван төрөл марк гаргажээ. Энэтхэгийн их хүү Жавахарлал Неру, Болгарын Георгий Димитров, Германы Эрнст Тельман, Конгийн Патрис Лумумба, Америкийн Жорж Буш, Түвдийн Далай лам, Хятадын Сун Ят Сен, ЗХУ-ын /хуучин нэрээр/ Л.И.Брежнев зэрэг хүмүүс монгол марканд “мөнхөрчээ”.
Дөчөөд жил шүтэж, арваад жил муулсан Бал даргадаа зориулан 1980 онд нэг цуврал, таван төрөл марк гаргасан боловч нийтэд худалдаж борлуулаагүй юм. 1981 онд худалдаанд цөөнийг гаргахдаа “захиан дээр нааж, шууданд хэрэглэж болохгүй. Зөвхөн цуглуулгад хэрэглэхийг зөвшөөрнө гэх нь халаг байсан” хэмээн ахмад цуглуулагчид өдгөө дурсан ярьдаг.
Дэлхийд нэртэй Америкийн “Скотт” каталогийг үзэж байхад социалист орнууд бараг бүгдээрээ шахам “сахалт багш” Сталин, “их залуурч” Мао Цзэ Дунд зориулан марк хэвлэн гаргасан байдаг. Харин Монгол улс энэ хоёр хүнд зориулан ганц ч марк хэвлэн гаргаагүй байх юм.
Маог байг гэхэд Сталинд зориулан марк гаргаагүй нь үнэхээр сонирхол татдаг юм. 1949 онд болсон Сталины 70 насны ойгоор БНМАУ-ын баатар цол олгож, монголын ард түмний чин сэтгэлийн ерөөлийг дэвшүүлсэн захидалд 641223 хүн гарын үсэг зурж илгээсэн атлаа энэ “түүхэн” үйл явдалд зориулан марк хэвлэсэнгүй. Хачирхал төрөм, бас нэг зүйл бол Сталинд олгосон БНМАУ-ын баатрын одон тэмдгийг Ерөнхий сайд Х.Чойбалсан бус МАХН-ын Төв Хорооны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ю.Цэдэнбал хүргэж өгсөн байдаг юм.
“Ардын Эрх” 1995.10.21 №208
Тодруулга: Энэ өгүүллийг бичиж нийтлүүлснээс хойш 5 жилийн дараа буюу 2000 онд “XX зууны дэлхийн 10 гол үйл явдал” сэдэвт 10 нэрийн маркаас бүрдсэн нэг хэлхээ марк худалдаанд гарч билээ. Уг хэлхээний нэг болох “дэлхийн хоёрдугаар дайн 1939-1945 он” хэмээх түүхэн үйл явдалд зориулсан марк дээр И.Сталин, Ф.Рузвельт, У.Черчилль нарын хөргийг дүрслэн харуулсан байдаг.
1945 оны II сарын 4-нд Крымын Ялтад И.Сталин Ф.Рузвельт, У.Черчилль нарын дээд хэмжээний уулзалт, бага хурал ажлаа эхлэсэн түүхтэй. Гурван долоо хоног үргэлжилсэн уг бага хурлаас гаргасан гурван их гүрний 6 зүйлт тохиролцоонд дээрх удирдагчид гарын үсэг зурсан билээ. Уг тохиролцооны 2 дугаар зүйлд заасан ёсоор БНМАУ-ын статус-квог АНУ, Их Британи зөвшөөрч, Хятадад энэ тухай мэдээлэх үүргийг АНУ-ын Ерөнхийлөгч өөртөө хүлээсэн байдаг. Дайн дууссаны дараа дэлхийн газрын зургийг ямар өнгөөр хэрхэн “зурахаа” тохиролцсон гурван их гүрний удирдагчдын тухай өгүүлсэн энэ маркийг хэвлэгдэн гүйлгээнд гарсны дараа “Сталины хөрөгтэй монгол марк нэг ч байхгүй” хэмээсэн дээрх өгүүлэлдээ нэмэлт тайлбар хийхээс аргагүй болсон минь энэ ээ.