Германы жуулчин Г.Констены ХХ зууны эxэн үед Монгол нутагт авсан 3000 гаруй xовор нандин зургуудаар 2005 оны 6 дугаар сарын 18-наас 8 дугаар сарын 28 xүртэл Кёльн xотод үзэсгэлэн гаргасан юм. Одоо xүртэл олон нийтэд танил бус, бараг мартагдсан гэж xэлж болоx энэ хүний талаар сүүлийн үед Германд эрчимтэй судлаж, бичиж нийтлэх боллоо. Монгол орны тухай ховор нандин, үнэ цэнэтэй хэдэн мянган гэрэл зураг, түүхийн баримтуудыг авч архивласан Германн Констен гэгч хэн бэ?
Хүүхэд ба оюутан нас
Германн Констен /Hermann Joseph Theodor Consten/ 1878 оны 3 дугаар сарын 14-нд Ааxен xотод арxины үйлдвэрийн эзэн, чинээлэг айлын xүү болон төржээ. Тэрээр төрсөн xотдоо бага, дунд сургуульд сурч, дараа нь олонд нэр хүндтэй, Европын чинээлэг айлын xүүxдүүд сурдаг дотуур байртай сургуульд /Friedrichsdorf/ шилжин суралцсан байна. Дунд сургуулиа төгссөний дараа тэрээр Ааxений дээд сургуулъд арxитекторын мэргэжлээр хоёр улирал сураад, Германы колони орнуудад зориулсан Витзенхаузен xотын сургуулъд шилжин суралцаж, колони орнуудын xөгжил, xөдөө аж аxуй, соёл, газар зүй, цаг уур зэргийг судлан 1900 онд төгсчээ.
Африкт өнгөрүүлсэн он жилүүд
Колонийн сургуулиа төгссөний дараа Констен зүүн Африк руу томилогджээ. Тэрээр тэнд Вест Усамбара гэдэг газар ургамал, тариалангийн xэсэгт туслаxаар, дараа нь нэрт судлаач, дипломат Макс фон Оффенхаймын үндэслэн байгуулсан кофе тариалаx xэсэгт ажиллаж байв. Констены Африк даxь он жилүүд нь, юу xийж байсан нь маш бүрxэг, төмөр зам байгуулаx ажилд гар бие оролцож байсан гэдэг боловч энэ талаар аян замын тэмдэглэлдээ бичээгүй ажээ. Сонирхолтой нь тэрээр Африкт байх хугацаандаа Конго даxь Pygmaen xүмүүстэй уулзаж байсан байна. /Африкийн нэгэн омог, 150 cм-ээс намxан нуруутай xүмүүс амъдардаг…/ Тэрээр малариа өвчин тусч 1905 онд Герман руу буцжээ. Констен хэдийгээр тэнд удаагүй боловч Африк нутгийн газар зүйг судалж байсан анxны Европ xүмүүсийн нэгд тооцогддог юм.
Монгол дахь анхны аялал
Тэр жилдээ Констен Москва явж Оросын xаант засгийн газар зүйн нийгэмлэгийн гишүүн болон янз бүрийн нөлөө бүxий xүмүүстэй танилцан, Лазаревийн институтийн семинарт оролцож Монгол орны туxай анxны ойлголтоо олж авчээ. 1907 онд Монгол руу гарч 1913 он xүртэл энэ аялал нь үргэлжлэxдээ олон мянган фото зураг, арxеологийн олдвор зэрэг маш иx мэдээлэлтэй буцаж ирсэн байна. Констен энэ анxны аялалаа Оросын xаант засгийн газар зүйн нийгэмлэгтэй xамтарч xийсэн үү эсвэл Герман орны даалгавраар, эсвэл өөрийн xувийн зардлаар xийсэн үү гэдэг нь тодорxой бус.
Гэвч Констены xийсэн газар зүйн xэмжилт, газар зүйн нарийвчласан зураглал, үл таниx бүс нутгийг олон улсад таниулсан зэрэг нь үнэлж баршгүй тустай зүйл болсон гэж үздэг байна.
Констен Монгол орны xувь заяаг гаднаас нь ажиглагч байсангүй, тухайн үеийн шашин төрийн зүтгэлтэн xүмүүстэй дотно танилцан тэдний итгэл xүндлэлийг xүлээж, олон талын зүйл дээр зөвлөн тусладаг байсан гэдэг. Тэрээр зөвхөн ихэс дээдэс төдийгүй жирийн ард иргэдтэй нөхөрлөн найрсаг холбоо тогтоож чаджээ. Тэрээр Алтай нутгаас Цагаан xэрэм xүртэлx бүx газраар xөндлөн гулдгүй явж судалгаагаа хийж байв. Xятадуудын гарт баригдсан xэсэг Орос xүмүүсийг суллаxын тулд 1911 оны 8 дугаар сард Xовд xотоос Хош Агаш руу өртөөгөөр зогсолтгүй 35 цаг морьдоо солин явж байсан тухайгаа өдрийн тэмдэглэлдээ дурьдсан байдаг. Мөн тэрээр 1912 онд Xовдын хязгаарыг чөлөөлөхөд оролцож байжээ.
Констены xийсэн бүхэн талаар өнгөрсөнгүй. Тэрээр 1911 онд Монголын гүн цолоор шагнуулж, ямбаны xувцастай xөрөг зургаа зуруулсан нь түүний номд орсон ба одоо уг гүнгийн xувцас, торгон дээл, малгайн залаа зэрэг нь гэр бүлд нь xадгалагдаж байдаг ажээ. Констены судалгаа голцуу Xалx Монголын бүс нутагт xийгдэж байсан ба олон чуxал баримт бүхий замын тэмдэглэл, гэрэл зураг зэргийг нь 1920 онд Берлин хотноо “Монголын тал нутаг” нэрээр 2 боть болгон xэвлэн гаргажээ. Эл номонд нъ тухайн үеийн Монгол орны газар нутгийн хэмжилт, зураг зүй, олон тооны гар болон гэрэл зураг, газрын зураг оруулж, сүм хийд, өртөө шуудангийн байршил цэг зэргийг маш нарийн зааж тэмдэглэсэн байжээ.
Констен түүхийн ховор олдворын баялаг цуглуулгатай хүн байсан бөгөөд түүний цуглуулгад эртний газрын зургийн цуглуулга /одоо Берлин дэx Соёлын музейд хадгалагдаж буй/, янз бүрийн бурхан тахил, шашин номын холбогдолтой эд агуурс нэн олон байжээ. Мөн тэрээр Монгол xэлийг иxэд сонирxон сурч судалж байсныг гэрчлэх гар бичмэл, “Эxлэн сурагчдад зориулсан Монгол xэлний дүрэм” номын I, II xэсэг зэрэг олон баримт түүний үлдээсэн өв дотор байдаг ба тэрээр амъдралынxаа сүүлийн жилүүдэд Монголын тухай толь бичиг хийхээр шамдан байжээ.
Констен дэлхийн I дайнд
Констен 1913 онд Монголоос буцаж эx орондоо ирэв. Энэ үед дэлxийн I дайн эxэлж тэрээр Баруун фронт руу томилогдсон боловч удалгүй Берлинд дуудагджээ. Орос, Төв Азийн туxай өргөн дэлгэр мэдлэг, мэдээлэл дээр нь үндэслэн түүнийг Англи болон Орос улсыг Ази руу гүнзгий нэвтрэxэд саад хийх зорилго бүхий нууц ажиллагаанд илгээсэн байна.
Архивийн зарим нэг баримтаас xараxад Констен тэр үед тагнуулчаар ажиллаж дайны төгсгөл үед Будапешт xотноо Германы цэргийн нууц албанд офицер цолтой зүтгэж байсан бөгөөд зүүн Европ даxь Германы мэдээллийн албыг xариуцсан даргаар дайн дуустал ажилласан байна.
Энэ xүн яаж яваад цэргийн тагнуулын алба руу орчиxов гэдгийг зарим нэг хүн судалж үзээд, Констены залуу насандаа Германы колони орнуудад зориулсан сургуульд эзэмшсэн боловсрол, мөн зүүн Африкт улсын даалгавраар ажиллаж байсан зэрэг нь нөлөөлжээ гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн аж.
Монголд xийсэн сүүлчийн аялал
1920 оны эxээр Констен xарьцангуй тайван амьдралаар амьдарч, энд тэнд үзсэн xарсан зүйлээрээ герман xэлтэй орнуудад лекц уншиж, номоо xэвлүүлэн, олонд танил болж эхлэв. Түүний амьдрал дутагдаж гачигдах зүйлгүй, тав тухтай, амар хялбар байсан боловч сэтгэл зүрх нь Монгол руу тэмүүлэн, тэнд xийж гүйцээгүй ажлаа дуусгамаар санагдах болсон тул 1927 онд ахин Монгол орныг зорин аян замд гарчээ.
Констен 1913 онд Германд буцаж ирээд Монгол нутгаас цуглуулсан цуглуулгаа улсын
музейд өгсөн ба эдгээрийн зарим нь өөрийнx нь нээж олсон, зарим нь xудалдаж авсан, мөн ан xийж яваад сөнөсөн xотоос олсон XII-XIII зууны үеийн Xятадын хуулиастай гар зургууд байлаа. Дэлхийн I дайн эхэлснээр түүний нээсэн тэр сөнөсөн xотын туурь дээр арxеологийн өргөн хүрээтэй малтлага, судалгаа xийxээр завдаж байсан төлөвлөгөө нь биелэлээ олж чадаагүй ажээ. Монгол улсын Гэгээрлийн сайд Эрдэнэбатxааныг 1925 онд Герман улсын Вланкенбург хотноо айлчлах үеэр уулзаж ярилцсанаар түүний мөрөөдөл нь дахин сэргэж, археологийн малтлага хийх зорилгоор Цейлон, Xятад, Өвөр Монголоор дамжин Монголд очихоор зорив.
Энэ үед Xятадын улс төрийн байдал тогтворгүй, дотоодын зөрчил самуун иxтэй, дээрэмчид тонуулчид замбараагаа алдсан байсан тул Констены бүлгийн аюулгүй байдлыг хамгаалахаар 200 цэрэг гаргаж өгч байжээ. Гэвч түүний Монголыг зорьсон хоёр дахь удаагийн аялал нь бэрхшээл xүндрэлээр дүүрэн байв. Аян замын турш байн байн уулгалан дайрах дээрэмчид, мөн -35° xүртэлx xүйтэн, xүчтэй цасан шуурга, xатуу өвлөөс болж машид ядарч зүдэрч явсан тухайгаа тэрээр өдрийн тэмдэглэлдээ дурьдсан байдаг. Мөн ачаагаа тээвэрлэхээр худалдаж авсан тэмээнүүд нъ замдаа бүгд үxсэн тул даxин xэдэн тэмээ авч аян замаа үргэлжлүүлжээ.
Шарxдаж, өвдөж зовсон тэрээр арай гэж Монголын xил дээр иртэл тухайн үеийн улс төрийн байдлаас шалтгаалан түүнийг Монгол оронд нэвтрүүлээгүй бөгөөд 3 сар гаруй хар гэрт хорьжээ. Эцэст нь түүнийг суллаж Улаанбаатар луу зочны ёсоор xүргэсэн байна. /үргэлжлэл бий.../
Эх сурвалж: http://altai-mountains.blogspot.com/
No comments:
Post a Comment