Friday, December 4, 2009

С.Есенин Монголоор “дуулж байна”


Энэ зуны наадмаар л юмдаг. 7 сарын 10-ны өдөр байсан байх аа. Ж.Нэргүй ах утасдаж байна. “Лагерь дээр байна. Сергей Есениний шүлгийн түүвэр орчуул гэж Баясгалан багш үүрэг өглөө. Нухаад сууж байна. Энд ном хэвлэл хамаг юмнаасаа хол болохоор гарын доор юм юм байхгүй хэцүүдэж байна аа. Есениний “Москва Кабацкая” гэдэг шүлгийн түүврийн тухай материал интернет дээр юу байгааг хараад өгөөч” гэнэ. Мань эрийн хувьд Есениний шүлгүүдийг орчуулаад “юун наадам, юун цагаан сар” л байгаа бололтой. Инээд ч хүрэх шиг.

Наадмын дараа, нэг ярьтал “Орчуулаад дуусчихсаан. Яг арван өдөр, арван шөнө яс суулаа. Янзтай болсоон” гэдэг юм байна. “Үгүй, тэгээд хэдэн хэвлэлийн хуудас шүлгийг арван өдөр, шөнийн дотор багтаагаад туучихдаг хүн бэ дээ, та” гэвэл “Найман хэвлэлийн хуудас л болох болов уу даа” гэдэг юм. Эгдүү ч хүрэх шиг.

Мань эрийн аагтай омголон занг би уг нь мэднэ л дээ. Ихэс дээдэс гэж хэн хүнээс айж ширвээтээд, налигнаад байхгүй, хэлэх гэсэн үгээ хэнд ч, хэзээ ч, хаана ч хэлэхээс сийхгүй, баргийн эрд хувиа тавихгүй, аархуу шазруун энэ найрагчийг “Юун ч том дуугардаг юм бэ дээ” гэж тэрхэн үедээ бодож явлаа. Гэтэл Оросын ард түмний сэтгэл зүрхний дууч болсон Сергей Есениний сонгомол 100 шүлгийг цөс ихтэй монгол найрагч аялгуу сайхан эх хэлээрээ буулгасныг үзээд аргагүй л биширлээ. Урьд нь Э.Оюун, Б.Явуухулан, М.Цэдэндорж, С.Баясгалан зэрэг манай нэртэй гүүш нар С.Есенинг “амлан авч” шүлэг найргаас нь монголчилж байсан ч ингэж нэгэн бүтэн түүвэр болгон гаргаж байгаагүй аж. Харин орчуулагч Ж.Нэргүй онгодын хүлгээ эмээллэж, Янжинлхамын ивээл доор яруу найргийн хур буулгалаа. Түүний буянаар С.Есенин өнөөдрөөс эхлэн монголоор “дуулж байна”.

Түүний орчуулсан “С.Есениний сонгомол шүлгүүд”-ийг хоёр өдөр уншлаа. Мань эр урьд насандаа Есенинтэй андлан уушийн газрын ширээ тохойлдож, бал бурмын амтат тансаг шүлгээр бие биесээ дайлж явсан байх аа. Хорвоод дөнгөж 30-хан насалсан хэдий ч эх болсон Орос орноо, тэнүүн уудам тал нутгаа, тосгоны захад хангинах хөөрөгт хөгжим, цагаахан хус модоо, цэнхэр нүдэн бүсгүйчүүдийн тухай дуулан дуулсаар “жаргасан” Орос найрагчийн сэтгэлийн эгшиглэнг одоо л би дөнгөж ойлгож эхэлж байх шиг ээ...

Энэ ном дөрвөн хэсэгтэй.
-Амин булаг буюу Балчир насны шүлгүүд
-Цэнхэрхэн үдэш буюу Идэр насны шүлгүүд
-Перс аялгуу буюу Төгс насны шүлгүүд
-Цасан хөндий буюу Насан эцсийн шүлгүүд хэмээсэн хэсэг тус бүрээс нь нэг шүлэг сонгож блогтоо орууллаа. Энэ бол зөвхөн миний сонголт. Үүнээс илүү олон сонгодог сайхан шүлгүүдийг та бүхэн номтой нь танилцаж уншаарай.

***

Дуучин өвөл гуугална
Дуулган ой хүүглэнэ
Нарсан төгөл шуугина

Бөөн уйтгарт умбана
Бөмбийх үүлс умбарна
Бөртийх алс руу шуударна

Явган шуурга товилзоно
Ямбуу даавуу шиг гүвэлзэнэ
Яасан ч хүйтэн юм бэ дээ

Сөрөвгөр хэдэн бор шувуу
Шоовдор хүүхэд шиг бөөвийлдөн
Цонхны шилэнд бүртэлзэнэ

Бээрсэн хэдэн бялзуухайн
Бор ходоод нь хоосорчээ
Бөөрөө нийлүүлэн шахцалдана

Цонхны хавтас дэрчигнэнэ
Цасан шуурга тэлчигнэнэ
Цочмог цочмог ширүүснэ

Хөөрхий хэдэн бялзуухай
Хүүглэх шуургыг мартаад
Хөлөө атийгаад зүүрмэглэнэ

Усгал наран мишээж
Урин хавар ирлээ гэж
Унтах нойрондоо зүүдэлнэ.

1910

***

Нохойн тухай дууль

Үүрийн гэгээ улбартан цайж
Сийрсэн дээвэр шаргалтан байхад
Хөөрхий гичий гөлөглөжээ.
Хөөрхөн, долоон шар гөлөг гаргажээ.

Долоохон гөлөгнийхөө нойтон үсийг
Долоон долоосоор үдэш болгожээ.
Халуухан хэвлийнх нь илчинд уяраад
Хайлсан цас урсаж байжээ.

Бээрүү тахиа пийшинд наалддаг
Бүрий барай нөмрөн буухад
Догшин царайлсан эзэн нь ирээд
Долоон гөлгийг шуудайлан үүрчээ.

Хөөрхий гичий түүний хойноос
Хунгар захлан даган гүйжээ...
Хөлдөж аниагүй цооногийн ус
Хэзээ хойно нь ч бургилсаар л байжээ...

Хөөрхий гичий гуйвлан хариад
Хөлөө долоон цагираглан хэвтэхэд
Дорноос мандсан өнчин саран
Долоон гөлөгнийх нь нэг шиг харагджээ.

Холдоо хөхрөх үдшийн тэнгэр лүү
Хоншоороо өргөөд гийнан улихад нь
Шинийн сарны хавирган мандал
Шилийн цаагуур шингээд орчихжээ.

“Хөөш гөлөөг май, май!” гээд
Хууран шидсэн чулуунд гомдох шиг
Хөөрхий жингэрийн халуухан нулимс
Хөр цас руу алтан од шиг унажээ.

1915

***

Сарнай цэцэг талын энгээр намуухан дохилзоно.
Саран мандаж, гүргэм ургадаг хязгаар ажээ.
Омар Хаямын нэгэн цагт зохиосон дууг
Амраг чи минь наддаан аялж өгөөч ээ.
Сарнай цэцэг талын энгээр намуухан дохилзоно.

Сарны туяанд Шираз нутаг аядуухан гэрэлтэнэ.
Сүрэг цох шиг оддын чуулган алсдаан эргэлдэнэ.
Охид хүүхнүүдээ перс харчуул гивлүүр дор нуух нь
Орчлон хорвоод зохисгүй юм аа, хонгор минь ээ.
Сарны туяанд Шираз нутаг аядуухан гэрэлтэнэ.

Зэсэн өнгөт, хүрэл биеэ далдлах нь юуных?
Эсэн бусын даавуугаар хулдаад хөшчихсөн юм уу?
Хүн бүхний хайрыг татах гээд аль эсвэл,
Халуун наранд нүүр нь борлохоос айдаг юм уу?
Зэсэн өнгөт хүрэл биеэ далдлах нь юуных?

Танхилхан чи минь ганцхан захиас цээжил.
Тас хар даавуугаар нүүрээн битгий далдла.
Амьдрал гэдэг даанч хэтрүү богинохон шүү дээ.
Амраглан жаргах нь дэндүү ахархан тавилан шүү дээ.
Танхилхан чи минь ганцхан захиас цээжил.

Үйлийн үрээр үзэмжгүй төрсөн хэн ч
Өөрийн гэсэн буян хишгээ дэлгэдэг ээ.
Охь болон туяарах гоо төгс хацраа
Орчлонгоос нуух нь нүгэл гэдэг юм шүү.
Орчлон өөрөө төрсөн эх нь юм шүү.

Сарнай цэцэг талын энгээр намуухан дохилзоно.
Сандчаа зүрх минь өөрийн сайхан нутгаа зүүдэлнэ.
Омар Хаямын зохиож чадаагүй нэгэн дууг
Амраг чамдаа би чинь өөрөө аялаж өгье өө.
Сарнай цэцэг талын энгээр намуухан дохилзоно.

1924

***

Үнсээч намайг аа, үнсээч хайрт минь!
Өвдтөл минь, цус шүүртэл минь шимэн үнсээч!
Цэвдэг хүйтэн чин зориг
Цусны халуун боргионд байхгүй ээ.

Халамцан хөгжилдөх олны ширээн дээр
Хажуулдан унасан аяга чи биднийх биш ээ.
Хорвоо дээр ганцхан удаа амьд явдгийг
Хонгор чи минь марталгүй санаж яв аа!

Ухаан ороод эргэн тойрноо нэг харчих.
Униар буданг нэвт шувт дахин харчих.
Саран цагаан авгай шиг шар хэрээ
Чанх дээгүүр минь эргэлдээд л байна уу даа.

Үнсээч намайг аа, үнсээч хайрт минь!
Эрлэгийн элч дуугий минь дуулчихсаан.
Тэнгэрт байдаг тэр бурхан аль хэдийн
Төгсгөлийг минь зөгнөөд л байгаа юм уу даа.

Гандах л тавилантай эрч хүч юм чинь
Гарцаагүй л үхэхээс хойш айхын хэрэг юун.
Халуун зүрх минь зогсох цагийг хүртэл
Хонгор чинийхээ л уруулыг озмоор байна аа.

Хэн нэгнээс зовох ч үгүй, нуух ч үгүй
Хөх үдшээр халамцуухан зүүрмэглэж,
Моносны мөчрийн ялдамхан сэржигнээг даран
“Мойлхон минь, би чинийх шүү!”гэхийг сонсмоор байна аа.

Сархад мэлтэлзэх аяганы цагаан хөөсний
Сагасан туяа дандаа гэрэлтэж байг ээ.
Дуулаад бай, уугаад бай хонгорхон янаг минь
Дуулим хорвоод ганц л удаа амьд явна шүү дээ.

1925

Жич: Өөрийнхөө тухай нэгэнтээ “Хөдөө тосгоны сүүлчийн найрагч” хэмээн бичиж байсан С.Есенин 1925 оны арван хоёрдугаар сарын 25-ны шөнө амиа хорлосон гэдэг. Гэтэл өөр нэг хувилбараар бол тухайн үеийн КГБ-ын бууны ноход зориуд амийг нь хороосон гэх. Миний санаж байгаагаар өнгөрсөн жилийн “Зөн билгийн тулаан” нэвтрүүлгийн оролцогчдод С.Есениний нүүрний хэвийг үзүүлсэн. Уг нэвтрүүлэгт оролцсон Оросын зөн билигтнүүд С.Есенинийг өөрийн үхлээр үхээгүй, бусдын гарт амиа алдсан гэж хэлж байж билээ. 1925 оны намар бичсэн шүлгүүдийг нь уншиж байхад үхлийн хар хүчин, сүг сүүдэрийн хараал жатга хаа нэгтээгээс нь сүүмэлзээд байх шиг санагдсан шүү. Магадгүй, тийм ч учраас Орос найрагч маань “насан хутгийн тухай шуурган дунд хашгичин дуулсан” ч юм бил үү, хэн мэдлээ...

4 comments:

tagtaa said...

7 golognii tuhai shuleg uneheer saihan shuleg baina. ene nomiig zaaval avch unshina aa. onoodor neeltend ochiy getel bas l zav garsangui.... Eseninii uhliin tuhaid olon olon taamag baidag yum bilee. gehdee busdiin gar orson gedeg ni nileed undesleltei baih...

ganga said...

Yamar gaihamshigtai suul tolgoi taaruulj ugiin songolt donjtoi bishirmeer orchuulga ve?

Ганзо said...

тийм байна, нохойтой шүлэг их гунигтай юм. мундаг орчуулсан юм шиг санагдлаа.

bluefire said...

oros mongol 2 ni hoorondoo "naaldaj" baigaa yum shig ;>